Nuovi Piani Regolatori di «città italiane» dell’Adriatico Orientale (1922-1943). Parte prima: Zara, il Piano Regolatore Generale del 1938 per «Zara capoluogo provinciale» di Paolo Rossi de Paoli, Vincenzo Civico e Giuseppe Borrelli de Andreis. La revisione del 1942 per la «grande Zara» con un nuovo Piano paradigmatico, ispirato «dagli studi dell’Istituto Nazionale di Urbanistica» e «dai lavori preparatori della nuova Legge Urbanistica Generale» (Legge n.1150 del 17 agosto 1942)

Le condizioni del tutto particolari di Zara, tra il 1920 e il 1943, portarono alla redazione di ben due Piani Regolatori Generali, uno del 1938 e l'altro del 1942, nati sulla base di esigenze nel giro di pochi anni profondamente trasformatesi (il passaggio della città da Capoluogo della «più piccola Provincia d'Italia» a Capitale regionale di tutta la Dalmazia italiana dopo il 1941). Entrambi quei Piani, posti in stretta continuità ideologica e politica (all'insegna della stessa 'Urbanistica nazionalista' italiano-centrica) vennero comunque redatti sulla base di una aggiornatissima sensibilità disciplinare, attenta sia ai dettami dell'Urbanistica funzionalistica internazionale, sia alle soluzioni del «Diradamento» del centro antico di Gustavo Giovannoni, sia alle istanze del 'Piano estetico' di Marcello Piacentini. New Regulatory Plans of "Italian Cities" on the Eastern Adriatic coast (1922-1943). The very particular conditions of Zara-Zadar, between 1920 and 1943, led to the drafting (elaboration) of two General Regulatory Plans, one in 1938 and another in 1942, created on the basis of demands, deeply metamorphosed in a few years (the transition from the capital city of the “smallest Italian province” to the regional capital of Italian Dalmatia after 1941). Both of these Plans, placed in a close ideological and political continuity (according to the principle of the same Italian-centric “Nationalist Urbanism”) were drawn up, however, on te basis of an updated disciplinary sensitivity, observant of both the dictates of International Functionalis Urbanism, the solutions of the “Thinning” of the ancient centre of Gustavo Giovannoni, and the instances of the “Aesthetic Plan’ by Marcello Piacentini. NOVI PLANOVI UREĐENJA PROSTORA U „TALIJANSKIM GRADOVIMA“ ISTOČNOG JADRANA (1922.-1943.) Posebni uvjeti koji su vladali u Zadru između 1920. i 1943. doveli su do donošenja čak dvaju Općih planova uređenja prostora, prvog 1938., a drugog 1942., uslijed novonastalih potreba u roku od svega nekoliko godina (od prijašnjeg glavnog mjesta „najmanje talijanske provincije“, grad je 1941. postao upravno središte cijele Dalmacije). Obadva su ova Plana, međusobno usko povezana ideološkim i političkim kontinuitetom (u znaku iste talijano-centrične ‘nacionalističke urbanistike’), izrađena na temeljima najnovijih tenedencija u prostornom planiranju, uz poštivanje načela međunarodne funkcionalističke urbanistike, rješenjima o „razrijeđivanju“ povijesne jezgre Gustava Giovannonija i postavkama iz „Estetskog plana“ Marcella Piacentinija. Plan su izradili nekolicina rimskih urbanista (arhitekt Paolo Possi de Paoli, inženjer Vincenzo Civico i odvjetnik Giuseppe Borelli de Andreis) koji su bili veoma upućeni u tu materiju sa znanstvenog gledišta, ali i uključeni u rad nekih državnih ustanova koja su promišljala razvoj prostornog planiranja (Državni zavod za urbanistiku – INU), u konkretnom savjetovanju zadarske gradske uprave (kao u slučaju Državnog saveza vlasnika zgrada) te u izdavanju specijaliziranog časopisa Urbanistika. Upravo je taj list pravovremeno navijestio nova načela prostornog planiranja u Zadru, zbog paradigmatskog metodološkog pristupa i prijevremene primjene propisa Urbanističkog zakona iz 1942. NOVI INFRASTRUKTURNI PROGRAMI „ITALIJANSKIH MESTI“ V VZHODNEM JADRANU (1922-1943) Posebni pogoji Zadra, med leti 1920 in 1943, vodijo k oblikovanju dveh infrastrukturnih programov: enega leta 1938 in drugega leta 1942. Ustvarjena sta bila na podlagi preoblikovanih mestnih potreb (prehod iz glavnega mesta “najmanjše italijanske province” v regionalno prestolnico Dalmacije po letu 1941). Oba načrta umeščena v ideološki in politični kontinuiteti (v imenu italo-centričnega “narodnega urbanizma”) sta bila pripravljena na podlagi ažurirane disciplinarne rahločutnosti. Pozorna tako na zahteve mednarodnega funkcionalističnega urbanizma, kot na rešitve “Redčenja” antičnega središča Gustava Giovannonija ter na primere za “estetski Program” Marcella Piacentinija. Načrtovalci so bili rimljanski urbanisti (arhitekt Paolo Rossi de' Paoli, inženir Vincenzo Civico in odvetnik Jožef Borrelli de Andreis) ne samo posebej občutljivi z vidika znanosti, ampak tudi udeleženi pri nekaterih nacionalnih organih vključenih v disciplinske razmisleke (na primer Državni Urbanistični Inštitut), v praktične nasvete Podesteriji v Zadru (kot v primeru Nacionalnega združenja za lastnike stavb), v pripravo časopisa kot je Urbanistica, ki kar ni presenetljivo je takoj signaliziral novo načrtovanje Zadra, za svoje paradigmatske in metodološke predpostavke, zlasti njene uporabe ki pred svojim časom narekuje razvoj Urbanističnega zakona leta 1942.